John E. Steinbeck: ĐÁM DÂN MẤT ĐẤT
Lời phi lộ của người dịch
Trận đại hạn vào thập niên 1930 đã đưa tới một giới nông dân miền trung tây nước Mỹ tay trắng phải chịu nợ ngân hàng. Từ số nợ đó người nông dân Mỹ lâm vào cảnh phá sản do đất đai của họ từng tạo dựng bởi nhiều đời để lại phải mất vào tay ngân hàng. Từ đó họ lại chịu cảnh làm thuê tức biến thân thành "tá điền" ngay trên đất của mình do quyền sở hữu đất đai đó không còn là của họ nữa. Đó là thảm cảnh của nông dân miền trung tây nước Mỹ trong cuộc Khủng Hoảng Kinh Tế 1930
Họ mất đất do bị ngân hàng đuổi ra khỏi nơi chôn nhau cắt rốn và phải tha phương cầu thực ra đi về California kiếm công ăn việc làm
Đó là điểm chính trong cuốn Chùm Nho Phẫn Nộ của John Steinbeck, cuốn tiểu thuyết nổi tiếng vào thập niên 1930
Trong phần dịch này, bạn đọc sẽ thấy giới chủ tức là nhà băng dùng xe máy cày ủi sập nhà cửa của nông dân để bắt buộc họ phải rời bỏ đất đai ra đi ra sao...
Đọc trích dịch này, hi vọng bạn đọc sẽ cảm nhận được nỗi khổ của người dân nghèo khổ ra sao?
Ngay tại một đất nước hàng đầu thế giới như Hoa Kỳ hiện tại; dù sang thế kỷ 21 hơn hai thập niên rồi nhưng lúc nào giới lao động nghèo nàn mạt hạng cũng bị chèn ép và khổ sở. Những đạo luật của nước Mỹ dù là quốc gia văn minh hàng đầu thế giới vẫn luôn luôn làm lợi cho giới giàu có được miễn thuế được ưu tiên mọi thứ nhưng tầng lớp người dân nghèo nước Mỹ dù đông nhất nhưng luôn luôn bị chèn ép, cắt xén mọi phúc lợi và người giàu càng lúc càng giàu thêm và người nghèo càng lúc càng khổ sở thêm
Dù tác phẩm The Grapes of Wrath ra đời vào năm 1939 cách đây hơn tám thập niên rồi nhưng giá trị tác phẩm Chùm Nho Phẫn Nộ của văn hào John E. Steinbeck vẫn còn thấy được rất hiển hiện trong thế kỷ 21 này.
Trân trọng
người dịch
ĐHL
Có số không thích từng con toán chi phối họ. Có số lại sợ. Có số thì tôn sùng toán học do từ những con toán sẽ xóa đi nơi trú ẩn của suy tư cùng tình cảm con người.
( some of them hated the mathematics that drove them, and some were afraid, and some worshiped the mathematics because a refugee from thought and from feeling -John Steinbeck / The Grapes of Wrath)
Giới chủ đất đã tới xem lại tình hình đất đai. Nếu chủ vắng sẽ có người đại diện tới thay. Họ tới đây trong mấy chiếc xe kín mít. Tới nơi, họ dùng đầu ngón tay bóp đất xem tình trạng đất đai khô hạn ra sao? Họ còn đem tới mấy mũi khoan thật to, khoan sâu vào đất để xét nghiệm cho rõ ràng. Đám tá điền, những người từng chứng kiến cảnh mặt trời thiêu đốt cỏ cây bao lâu nay trước sân nhà, khó chịu nhìn chiếc xe kín mít kia lái xem cánh đồng. Cuối cùng họ trở lại, ngồi trong xe nói ra. Tá điền đứng cạnh nghe họ nói xong, ngồi chồm hỗm, cầm mấy chiếc que vẽ vu vơ xuống nền đất.
Trong nhà, đàn bà đứng nhìn ra. Bầy con núp sau mẹ. Chúng tròn xoe mắt, ù lỳ, bàn chân đạp lên nhau, mấy ngón chân cứ ngo ngoe mãi. Đàn bà và lũ con theo dõi chồng mình đang nói chuyện với chủ.
Tất cả nín lặng.
Có một số chủ đất khá tử tế khi họ ghét những gì bắt buộc phải làm. Có số tức giận do họ ghét phải trở thành hung ác. Thế nhưng lại có số lạnh lùng do họ khám phá rằng nếu muốn thành giới chủ thì phải thật lạnh lùng. Tất cả chủ đất đều nằm trong một ràng buộc lớn hơn tâm hồn họ. Có số không thích từng con toán chi phối họ. Có số lại sợ. Có số thì tôn sùng toán học do từ những con toán sẽ xóa đi nơi trú ẩn của suy tư cùng tình cảm con người.
Nếu ngân hàng hay công ty tài chánh làm chủ đất đai, người đại diện sẽ nói :
- Ngân hàng-hay công ty-cần... muốn... bắt buộc phải có ...
làm như Ngân Hàng hay Công ty là một con quái vật, còn họ thì rất thương cảm không bằng ? Đây là cách họ đánh lừa tá điền. Cuối hết chẳng có lỗi nào của ngân hàng hay công ty khi họ là người làm công hay nô lệ trong lúc ngân hàng chỉ là thứ cỗ máy làm chủ tất cả mọi thứ cùng một lúc.
Có một số đại diện lại hãnh diện được "làm nô lệ" cho những cỗ máy lạnh lùng và đầy quyền năng đó. Những nhân viên đại diện cho chủ mãi ngồi trong xe giải thích huyên thiên...
-Các người biết đó, đất đai xơ xác hết rồi. Các người cứ đào lên bới xuống (scrabbled at it long enough) thế là đủ rồi, Thật Chúa mới biết được chuyện này.
Số tá điền đang ngồi chồm hổm, vừa gục gặc đầu lại vừa ngạc nhiên, lại tiếp tục vẽ vu vơ gì đó trên mặt đất. Họ vừa nghe vừa dạ dạ , thưa, biết. Có Chúa mới biết điều này. Nếu bụi không bay, nếu mặt đất màu còn ở lại trên nền đất thì tình hình không đến nỗi tệ hại như vậy.
Người đại diện phía chủ tiếp tục giải thích:
- Các người nên biết, đất đai càng lúc càng xấu. Các người có biết cây bông lấy gì từ đất không ? Chúng cướp hết hút hết chất màu mỡ trong đất này.
Số tá điền đang ngồi đó lại gật đầu, thưa biết, có Chúa biết. Nếu họ thay đổi vụ mùa, họ có thể "bơm máu" lại cho đất .
-Ô, như vậy thì quá trễ.
Thế là người đại diện của chủ đất tiếp tục giải thích công việc và tính toán cho những con quái vật, thứ luôn mạnh hơn bọn họ.
Người ta có thể giữ lại đất nếu chỉ có cái ăn và nộp thuế.
Vâng, người đó có thể làm thế cho đến khi mùa màng của họ mất trắng và họ phải mượn tiền từ ngân hàng.
-Nhưng- các người biết, ngân hàng và công ty không thể làm thế, bởi vì họ không thở bằng không khí và ăn thịt. Họ thở bằng tiền lời và ăn bằng phân lời của tiền bạc. Nếu họ không có, thì xem như họ chết y như các anh chết khi không còn không còn không khí, không có thịt heo mà ăn vậy. Nói ra nghe buồn, nhưng đó là sự thật, rất thật.
Số tá điền đang ngồi chồm hổm kia, lại nhướng mắt lên tìm hiểu:
-Chúng tôi không thể nào tiếp tục thuê đất được nữa hả các ông ? Có thể năm tới được mùa. Chúa sẽ cho bao nhiêu là bông vào năm tới. Và bao nhiêu cần cho chiến tranh -Chúa biết giá bông lên cao, giá bông sẽ bùng nổ bao nhiêu? bao nhiêu quân phục sẽ cần ? phục vụ đủ cho chiến tranh giá bông chắc sẽ cao đụng tới trần đó các ông . Năm tới, chắc thế.
Nói xong, tá điền ngước lên dò hỏi.
-Chúng tôi không thể chờ vào việc đó. Ngân hàng - con quái vật tất cả mọi khi đều muốn tiền lời. Họ không hề chờ đợi. Không có tiền lời thì họ chết. Không có thuế nộp liên tục, con quái vật đó sẽ ngừng lớn, và nó chết. Nó không thể sống nếu cứ nhỏ y như vậy.
Mấy ngón tay mềm mại gõ nhịp trên ngạch cửa xe, những ngón tay thô ráp bên ngoài thì mãi lay hoay ngọ ngoạy mãi những chiếc que, vẽ vu vơ trên nền đất.
Trong lối vào, mấy mái nhà bị trời hui nóng của số tá điền...vợ con họ cứ thở dài thườn thượt. Mấy đứa trẻ lại ngo ngoe mấy ngón chân. Hai chân chúng thay phiên nhau duỗi ra thế chân kia co lại. Mấy con chó chạy lại ngửi ngửi mùi lạ chiếc xe, xong lần lượt đái vào mấy cái bánh. Có vài con gà mái đang vẫy lông trong lòng cát nóng. Mấy chú lợn thì ủn ỉn như đòi ăn trong mấy cái chuồng nhỏ sát mé sườn đồi đầy đất.
Số người đang ngồi chồm hỗm lại nhìn xuống đất.
-Các ông muốn chúng tôi làm gì bây giờ ? chúng tôi không thể thuê ít đất hơn. Chúng tôi chết đói một nửa rồi. Mấy đứa con chúng tôi mọi khi đều đói. Chúng tôi đang thiếu áo quần, chúng rách nát tả tơi. Nếu người khác, xóm phường không giống chúng tôi, chắc khi đi họp chúng tôi cũng phải xấu hổ mất.
Cuối cùng đại diện phía chủ đi đến kết thúc:
- Hệ thống cho thuê đất nay xem như chấm dứt. Một người lái xe kéo sẽ tới làm thay cho mười hai hay mười bốn gia đình. Họ có lương và đảm trách vụ mùa. Chúng tôi phải làm vậy thôi. Chúng tôi không muốn vậy, nhưng con 'quái vật' kia đang đau trong người. Con vật kia lại trở chứng gì đó .
- Nhưng trồng bông như các người nói thì chỉ giết đất thêm thôi. Chúng tôi biết. Chúng tôi sẽ có bông nhanh trước khi đất chết. Rồi chúng tôi sẽ bán đất này. Nhiều nơi ở miền Đông đang có nhu cầu mua đất ở đây.
Tá điền giờ đây nhìn lên hốt hoảng ...
-Nhưng những gì sẽ xảy đến cho chúng tôi? Làm sao chúng tôi có ăn đây?
-Các người chắc phải dời đi chỗ khác, xe cày sẽ tới ủi hết mấy cái sân nhà này .
Tá điền đang ngồi đó, đứng phắt dậy giận dữ:
-Đời ông chúng tôi phải giết những người Da Đỏ, đuổi họ ra khỏi vùng này để giành cho được khoảnh đất này. Đời cha chúng tôi sinh ra tại đây, rồi ông phải ra sức chiến đấu với cỏ hoang cùng rắn rết. Rồi một vụ mùa thất bại chính người phải đi vay một ít tiền. Chúng tôi sinh ra tại nơi này mà. Hãy nhìn, lũ trẻ trong nhà cũng sinh ra tại đây mà. Rồi cha chúng phải di vay tiền. Thế là ngân hàng họ là chủ đất đai, nhưng chúng tôi phải ở lại đây dù chỉ hưởng một ít những gì chúng tôi làm ra được.
-Chúng ta nên hiểu cho --tất cả mọi chuyện, chúng tôi không hề muốn thế, chỉ tại ngân hàng thôi, mà ngân hàng đâu phải là con người ? Mà khi đã là chủ của năm vạn mẫu đất, họ không những không là người mà họ là con quái vật đó thôi.
-Các ông nói đúng - người tá điền rên rỉ...
- nhưng đây là đất chúng tôi. Chúng tôi hằng đo đạc phân lô. Chúng tôi sinh ra nơi này, chúng tôi bị giết cũng nơi này và chết đi cũng tại nơi này. Dù mùa màng không ra gì, nhưng nó vẫn là của chúng tôi. Ông biết tại sao là của chúng tôi không ông ? vì chúng tôi cất tiếng khóc chào đời tại nơi này, cật lực làm việc tại nơi này, và nhắm mắt tàn hơi cũng chính nơi này. Chỉ ngần ấy cũng nói lên quyền làm chủ, đáng kể gì những tờ giấy và mấy con số trên kia.
- nhưng đây là đất chúng tôi. Chúng tôi hằng đo đạc phân lô. Chúng tôi sinh ra nơi này, chúng tôi bị giết cũng nơi này và chết đi cũng tại nơi này. Dù mùa màng không ra gì, nhưng nó vẫn là của chúng tôi. Ông biết tại sao là của chúng tôi không ông ? vì chúng tôi cất tiếng khóc chào đời tại nơi này, cật lực làm việc tại nơi này, và nhắm mắt tàn hơi cũng chính nơi này. Chỉ ngần ấy cũng nói lên quyền làm chủ, đáng kể gì những tờ giấy và mấy con số trên kia.
-Xin lỗi, chúng tôi không muốn vậy. Đã nói ngân hàng là con quái vật. Ngân hàng không như là người các người biết không ?
-Nhưng ngân hàng cũng do những người làm việc trong đó mà thành.
-Không, mấy người lầm rồi, hoàn toàn nghĩ sai về điều này. Ngân hàng là những gì khác với con người. Nó làm việc dù mọi người trong ngân hàng đó ghét cách ngân hàng đó làm, nhưng ngân hàng vẫn tiến hành. Đó, chúng tôi nói ngân hàng khác với con người là vậy. Là con quái vật do người tạo dựng nên nhưng họ không thể nào điều khiển được nó.
Tá điền giờ lại kêu rên:
- Ông chúng tôi ra công chiến đầu giết mọi Da Đỏ mà, Pa chúng tôi ra sức diệt rắn để tạo dựng nên mảnh đất này. Có thể chúng tôi phải giết hết bọn ngân hàng..họ còn ác hơn bọn mọi Da Đỏ và rắn rết. Có lẽ chúng tôi phải chiến đấu để giữ cho được mảnh đất này như Pa và ÔNG từng chiến đấu.
Đến lượt phía chủ đất giận dữ :
-các nguòi phải cuốn gói đi đi.
-Nhưng đây là đất chúng tôi --tá điền rên rỉ...
-Chúng tôi...
-Không ! ngân hàng, con quái vật làm chủ đất này. Các người phải rời khỏi nơi này .
-Chúng tôi sẽ kiếm ra súng, giống như ÔNG chúng tôi năm xưa khi bọn Da Đỏ tràn đến.
-Rồi sao nữa ?
-Tốt, trước hết là viên cảnh sát trưởng và tay chân ông ta.
-Các người sẽ bị mất mát đi rất nhiều nếu gắng ở lại. Các người sẽ trở thành những tên giết người nếu phải giết người để ở lại. Con quái vật đó không phải là người, nhưng nó có quyền sai khiến con người làm những gì nó muốn.
-Nhưng nếu chúng tôi phải đi? Chúng tôi sẽ đi đâu ? Làm thế nào mà đi ? Chúng tôi chẳng có một đồng xu nào cả.
-Chúng tôi xin lỗi
phía chủ lên tiếng...
-Ngân hàng, người chủ của năm vạn mẫu đất kia không thể nào chịu trách nhiệm về chuyện này. Các người đang ở trên vùng đất không phải của các người. Chúng tôi có thể trộm phép (over the line) có thể kêu các người tới hái bông mùa thu này. Có thể các người sẽ được cứu trợ chút nào. Sao các người không tìm về huớng tây để tới California? Nơi đó chán khối công việc và trời chẳng bao giờ lạnh cả? Tại sao vậy? Tới đó chỉ với tay ra là hái được trái cam trong tay. Tại sao các người không tới đó ? ở đó tha hồ làm nông. Tại sao các người không đi đi ?
Nói xong, người phía chủ rồ máy xe, chạy mất.
Mấy người tá điền lại ngồi phịch xuống trên hai nhượng chân, cái que lần nữa vẽ vu vơ trên mặt đất, quá ngỡ ngàng. Khuôn mặt rám nắng của họ lại càng đen xẩm lại, những con mắt chuyên bị ánh nắng mặt trời hành hạ nay như có lửa.
Đàn bà giờ mới dám bước ra nhè nhẹ tới gần mấy người tá điền, lũ nhỏ lại càng rón rén bò sau lưng mẹ , chực chờ bỏ chạy. Những thằng anh đầu cũng ngồi chổm hổm cạnh cha chúng, có như vậy chúng mới cảm thấy lớn lên. Im lặng một lúc, phía đàn bà mới dám hỏi chồng ?
-Họ muốn gì vậy mình ?
Tá điền giờ mới thoáng nhìn lên, thoáng chút gì đau khổ trong mắt họ.
-Chúng ta phải đi khỏi nơi này rồi. Xe cày, quản lý sẽ tới đây, nơi này sẽ khác gì nhà máy.
-Chúng mình sẽ đi đâu đây? người đàn bà đau khổ thở than
-Anh không biết nữa, chúng ta không biết .
Đàn bà lặng lẽ bước đi cùng lùa lũ con vào lại trong nhà. Cả nhà biết giờ này chồng họ rất đau khổ và cuồng loạn trong người cũng có thể nổi điên, dù đối với người họ thương yêu nhất. Họ tạm để cho chồng ngồi yên, vẽ vời với những gì ngỡ ngàng trên nền đất.
Ngồi như vậy một lúc, sau đó tá điền hình như nhìn quanh--anh ngắm lại cái bơm nước đặt ở đây mười năm rồi. Cái tay cầm hình cổ ngỗng, mấy cái hoa sắt đặt trên vòi nước, cạnh cái thớt chặt đầu gà, hàng ngàn con gà từng làm thịt tại đây. Cái cày tay nằm dưới mái nhà bỏ đồ, cái giường cũ treo dưới mái che.
Trong nhà, lũ con nít vẫn ồn ào cạnh mẹ. Chúng ta biết làm gì đây MÁ ơi, chúng ta biết đi về đâu ?
Đàn bà sẽ nói:
-Nhà ta chưa tính ra được gì , hãy ra ngoài đó chơi đi. Nhưng nhớ đừng gần cha con. Ông sẽ đánh con nếu con léng phéng lại gần đó nghe.
Đàn bà lại tiếp tục công việc, nhưng mắt lại luôn canh chừng chồng mình. Ngoài kia, người chồng vẫn ngồi xổm, lúng túng, suy nghĩ...
*
Gã ngồi trên chiếc ghế sắt trông chẳng giống người. Găng tay, đeo kiếng, mặt nạ cao su che kín mũi, miệng- chẳng khác gì là một phần con quái vật máy cày kia. Hắn giờ là một con robot nhúc nhích trên chiếc ghế. Tiếng động cơ ầm ầm trong ống xi lanh, âm vang khắp cánh đồng; tiếng ồn duy nhất cộng hưởng cùng không khí và đất để cùng nhau làm nên một nhịp điệu ăn ý, hòa đồng.
Người lái lại không thể làm chủ nó-nó băng thẳng qua cánh đồng, cắt dọc ngang hàng chục nông trại rồi lại chạy lui. Cái núm tại nơi điều khiển có thể làm chiếc xe cày hiệu CAT này tách hai, nhưng bàn tay của gã không thể làm vậy, lý do là con 'quái vật ngân hàng' tạo ra chiếc máy cày, cùng ra lệnh nó phải ra nơi này. Lệnh từ 'con quái vật' kia len vào tay người lái, lên não, tới từng bắp thịt, mang kiếng cùng che miệng cho hắn ta. Che cả trí não hắn, có nghĩa là bịt tiếng nói, che luôn nhận thức, bịt tiếng phản kháng của hắn. Hắn không thể nhìn đất đai ra sao trước mắt, không thể nào ngửi được thứ mùi của đất. Dấu chân hắn chẳng bao giờ hằn lên mặt đất để cảm nhận ấm nồng cùng sức mạnh của đất. Hắn chỉ cần ngồi trên chiếc ghế sắt kia, chân nhấn lên bàn đạp bằng sắt. Hẳn chẳng biết vui, giận, nguyền rủa hay khuyến khích làm phấn chấn cho chính sức mạnh của hắn.
Lý do, hắn không thể nào dám tự mình vui mừng, thúc hối, nguyền rủa , hay khuyến khích cho chính hắn. Hắn cũng chẳng cần biết, sở hữu, tín cẩn, lạy lục gì về chuyện đất đai. Nếu một hạt giống vải xuống không nẩy mầm, chẳng là gì với hắn. Nếu một cây con vừa mọc lên bị chết khô trong hạn hay chìm lỉm trong mưa lụt, thì chấm dứt chuyện lái xe chứ không chấm dứt phải chiếc máy cày.
Hắn ta yêu quý đất đai không bằng ngân hàng yêu quý. Hắn có thể trầm trồ khen chiếc máy cày- bề ngoài bộ máy, sức mạnh của nó, tiếng nổ động cơ từ buồng xi -lanh; nhưng chiếc máy cày này không phải của hắn. Đằng sau cỗ máy là giàn dĩa cày bóng loáng, những chiếc dĩa cày sẽ xẻ luồng đất- chẳng phải là cày mà là 'phẫu thuật', cắt sâu luồng đất về phải ở đó dĩa thứ hai sẽ cắt đặt đất về trái. Những lưỡi cắt sáng, bóng lên nhờ cắt đất. Sau giàn lưỡi cày là giàn bừa, những cái răng sắt, đất sẽ tơi nhỏ và nằm lại phẳng lì. Sau giàn bừa, sẽ là giàn gieo hạt. Mười hai cái ống sắt dựng lên đúc sẵn sẽ phun ra từng luồng hạt giống -một sự 'hãm hiếp có phương pháp', sự hãm hiếp không cần cảm giác của tình yêu.
Gã lái xe ngồi trong ghế sắt. Hắn tự hào về những đường cày thẳng tắp mà hắn chẳng chủ định, hãnh diện về chiếc máy cày, gã không làm chủ mà cũng chẳng yêu thương gì. Tự hào về một sức mạnh mà hắn không thể chỉ huy. Khi mùa màng phát triển hay lúc thu hoạch, giờ không còn là chuyện của người dùng tay bóp tơi những hòn đất nóng bỏng ra, chảy qua đầu từng ngón tay, không còn chuyện cần người đụng tay vào hạt giống cùng thèm khát hình ảnh hạt nẩy mầm. Hạng người này ăn những gì không do bàn tay trồng ra, không dính dáng gì đến bánh mỳ. Những lưỡi sắt đào đất lên, đất sẽ chết dần mòn dưới lưỡi sắt này; vì nó không đúc ra từ yêu thương, thù hận, chẳng do cầu nguyện hay rủa nguyền.
Giữa trưa, gã lái máy cày ngừng gần nhà mấy người tá điền để ăn trưa. Thức ăn của gã gồm bánh mỳ kẹp thịt được gói trong giấy sáp-bánh mỳ trắng, dưa chua, cheese, thịt hộp pate, miếng mứt có dán nhãn hiệu như một phụ tùng động cơ. Gã ngồi nhai một cách vô hồn. Mấy người tá điền nán lại không chịu dời nhà, mò ra theo dõi. Họ tò mò nhìn khi gã lột cái kính che mắt và mặt nạ chắn bụi ra, để lộ hai vòng trắng quanh đôi mắt, cả một vùng trắng quanh mũi và miệng. Chiếc máy cày vẫn phun khói nhè nhẹ, nhiên liệu quá rẻ nên gã để xe đứng yên nổ máy, sẽ giữ nóng cái đầu Diesel đó, cùng giúp cày lại tốt hơn. Lũ trẻ tò mò càng lúc càng bu lại gần. Chúng đang ăn thứ bánh bột chiên. Chúng thèm thuồng nhìn chiếc bánh sandwich đang mở ra; mũi chúng hít hà ngửi mùi dưa chuột chua, cheese cùng thịt hộp. Chúng chẳng nói được chuyện gì với gã. Chúng nhìn từng động tác gã đưa miếng bánh mỳ thịt lên miệng. Không phải chúng nhìn miệng gã nhai mà mắt chúng dán vào bàn tay đang cầm chiếc bánh mỳ kẹp thịt kia. Người tá điền núp trong nhà, giờ mới mò ra ngồi xổm sau bóng im chiếc xe.
-Tại sao lại là mầy? mầy là con của Joe Davis đây mà ?
-Đúng- gã lái máy cày trả lời cụt ngủn.
-À té ra là mầy, mầy đang làm cái quái gì ở đây? mầy hại cả bà con lối xóm của mầy mà vẫn cứ làm ?
-Tôi có Ba đô la một ngày đây nghe! giờ đây tôi 'đếch' phải cúi luồn để kiếm bữa cơm-nhưng cuối cùng chẳng có chút gì bỏ bụng. Tôi có vợ và con. Chúng tôi cần phải ăn,. Ba đô la một ngày , mà ngày nào cũng lãnh được như vậy.
-đúng
người tá điền bắt đầu lập luận
- Nhưng ba đô la một ngày mà để mười lăm tới hai mươi gia đình bà con ở đây hoàn toàn không có gì ăn. Gần cả trăm mạng người ta phải bị đuổi ra khỏi nơi này rồi lang thang dọc đường vì ba đô la của mầy, thử xem có hợp lý không hử ?
Gã lái máy cày vẫn giữ ý định
-Tại sao ông không nghĩ ra? hãy nghĩ lại bầy con tôi. Lương ba đô la một ngày, và ngày nào cũng có. Thời thế luôn thay đổi, phải không thưa Ông, Ông không biết à ? Không thể tạo được cuộc sống trừ phi quý vị có hai, năm, mười mẫu đất cùng sở hữu luôn một chiếc máy cày. Đất đai mùa màng không còn dành cho những người nghèo khổ như chúng ta đây nữa rồi. Các ông, đừng la lối than phiền vì các ông không thể mua nỗi những chiếc xe Ford, vì các ông không là khách hàng của hãng điện thoại. Ô, mùa màng bây giờ , các người thấy đó. Chẳng cần nhọc sức hay làm nhiều. Bà con hãy gắng rời đi nơi nào đó còn có cơ may kiếm được ba đồng một ngày. Đây là lối thoát duy nhất mà thôi.
Người tá điền ngẫm nghĩ :
-Thật là buồn cười . Nếu con người có một tí đất đai, thì đất đai đó là chính họ, một phần của con người họ, giống y họ. Nếu người này làm chủ hoàn toàn miếng đất nơi họ có thể đi lại trên đó, vừa có thể chăm sóc nó, buồn khi mùa màng không tốt, vui khi trời mưa tràn trề, vì miếng đất này là của họ, người này có thể trưởng thành thêm khi làm chủ nó. Dù chưa thành công, anh vẫn lớn lên với đất đai của mình. Điều này nghĩ ra cũng đúng.
Rồi người tá điền lại suy nghĩ mông lung hơn :
-Nhưng hãy để người đó sở hữu một tài sản mà y không thấy được, hay chẳng có thời gian tới sờ soạn với nó, hay không bao giờ có thì giờ tới được đó để đi xem xét -Tại sao thế ? Vì tài sản này là con người. Người này không được làm điều hắn ta nghĩ, y không đươc làm, không thể nghĩ điều y muốn. Tài sản giờ đây là con người, mạnh hơn chính bản thân của người đó. Và y trở thành nhỏ bé , không bao giờ lớn được . Chỉ có chủ của y là lớn thôi-rồi y, người đầy tớ trong tài sản đó. Điều này lại đúng, nữa.
- Nhưng ba đô la một ngày mà để mười lăm tới hai mươi gia đình bà con ở đây hoàn toàn không có gì ăn. Gần cả trăm mạng người ta phải bị đuổi ra khỏi nơi này rồi lang thang dọc đường vì ba đô la của mầy, thử xem có hợp lý không hử ?
Gã lái máy cày vẫn giữ ý định
-Tại sao ông không nghĩ ra? hãy nghĩ lại bầy con tôi. Lương ba đô la một ngày, và ngày nào cũng có. Thời thế luôn thay đổi, phải không thưa Ông, Ông không biết à ? Không thể tạo được cuộc sống trừ phi quý vị có hai, năm, mười mẫu đất cùng sở hữu luôn một chiếc máy cày. Đất đai mùa màng không còn dành cho những người nghèo khổ như chúng ta đây nữa rồi. Các ông, đừng la lối than phiền vì các ông không thể mua nỗi những chiếc xe Ford, vì các ông không là khách hàng của hãng điện thoại. Ô, mùa màng bây giờ , các người thấy đó. Chẳng cần nhọc sức hay làm nhiều. Bà con hãy gắng rời đi nơi nào đó còn có cơ may kiếm được ba đồng một ngày. Đây là lối thoát duy nhất mà thôi.
Người tá điền ngẫm nghĩ :
-Thật là buồn cười . Nếu con người có một tí đất đai, thì đất đai đó là chính họ, một phần của con người họ, giống y họ. Nếu người này làm chủ hoàn toàn miếng đất nơi họ có thể đi lại trên đó, vừa có thể chăm sóc nó, buồn khi mùa màng không tốt, vui khi trời mưa tràn trề, vì miếng đất này là của họ, người này có thể trưởng thành thêm khi làm chủ nó. Dù chưa thành công, anh vẫn lớn lên với đất đai của mình. Điều này nghĩ ra cũng đúng.
Rồi người tá điền lại suy nghĩ mông lung hơn :
-Nhưng hãy để người đó sở hữu một tài sản mà y không thấy được, hay chẳng có thời gian tới sờ soạn với nó, hay không bao giờ có thì giờ tới được đó để đi xem xét -Tại sao thế ? Vì tài sản này là con người. Người này không được làm điều hắn ta nghĩ, y không đươc làm, không thể nghĩ điều y muốn. Tài sản giờ đây là con người, mạnh hơn chính bản thân của người đó. Và y trở thành nhỏ bé , không bao giờ lớn được . Chỉ có chủ của y là lớn thôi-rồi y, người đầy tớ trong tài sản đó. Điều này lại đúng, nữa.
Gã lái xe cày nhai miếng bánh mứt có nhãn hiệu và vứt lớp vỏ ngoài ra xa.
- Thời thế thay đổi lắm rồi, mấy người không biết sao ? Hãy nghĩ vấn đề khi mấy người không nuôi con nỗi. Hãy đi kiếm ba đô la một ngày đi mà nuôi bầy nhỏ. Các người đừng lên tiếng lo giúp cho con người khác mà hãy lo cho con mình trước đã. Mấy ông được người ta khen cho vài tiếng khi lên tiếng giúp, nhưng làm sao bằng có được ba đô la một ngày ? Nhà giàu (big shots) sẽ không trả cho các ông ba đô la một ngày nếu cứ lo tào lao mọi thứ như thế, trừ cái chuyện các ông lo làm sao để có ba đô la một ngày cho chính các ông đó thôi.
-Gần cả trăm người bị tống ra đường vì ba đô la của mày. Chúng tao sẽ đi đâu đây?
-Ngang đây tôi nhớ lại việc của tôi
gã lái xe lạnh lùng
-tốt hơn hết mấy người đi ngay lập tức, tôi sẽ cày sân mấy người sau bữa ăn tối nay.
-Mày đã lấp giếng sáng nay rồi.
-tôi biết. Đường xe tôi phải chạy thẳng. Tôi sẽ cày luôn sân mấy người chiều tối nay. Xe tôi phải cày theo đường thẳng. À. ông biết Joe Davis à ? Ông già tôi đó, do vậy tôi mới nói cho mấy người biết như vậy .Tôi được lệnh như vậy bất cứ ở đâu có một gia đình không chịu dời đi-cứ làm ra vẻ bất ngờ- cho xe liếm sát vào nhà đó làm thủng môt lỗ-tốt, tôi sẽ được trả gấp đôi. Nên nhớ con út tôi chưa bao giờ mua được giày cả !
-Tao xây dựng nơi này từ đôi bàn tay tao. Uốn thẳng bao cái đinh cũ để sơn lại. Tốn bao nhiêu bó dây để dựng nên nhà cửa rui mèn. Nơi này thuộc về tao. Nó là của tao. Tao tạo dựng nó. Mầy cứ cày sập nó đi- tao núp trong cửa số với khẩu súng . Tao bắn mày như bắn con thỏ cho xem.
-Không phải tôi muốn vậy. Tôi không có quyền làm gì. Tôi sẽ mất việc nếu tôi không cày tiếp. Nhìn này-giả thử ông giết tôi ? Họ sẽ treo cổ ông, nhưng trong khi ông chờ treo cổ , thằng lái xe cày khác cũng cày sập nhà ông thôi. Ông chớ nên giết một người làm đúng đó nghe.
-Vậy sao ?
người tá điền có vẻ lúng túng
- Ai ra lệnh cho mày ? tao tìm người đó. Nó là thằng tao phải giết.
-Ông sai rồi. Người đó nhận lệnh từ ngân hàng. NGân hàng ra lệnh cho người đó:
-Hãy đuổi hết bọn họ ra khỏi nơi này và đây là việc của anh .
-À, đương nhiên phải có chủ tịch ngân hàng. Có cả toán giám đốc. Tao sẽ dồn đủ một kho súng và tìm bọn trong nhà băng.
Gã lái xe cày giờ mới tiếp:
-Người ta cho biết ngân hàng lại nhận lệnh từ Miền Đông . Và cái lệnh nó như vầy 'Phải làm vùng đất này sinh ra lợi tức còn không chúng tôi sẽ đóng cửa nhà băng nơi này'
-Ông sai rồi. Người đó nhận lệnh từ ngân hàng. NGân hàng ra lệnh cho người đó:
-Hãy đuổi hết bọn họ ra khỏi nơi này và đây là việc của anh .
-À, đương nhiên phải có chủ tịch ngân hàng. Có cả toán giám đốc. Tao sẽ dồn đủ một kho súng và tìm bọn trong nhà băng.
Gã lái xe cày giờ mới tiếp:
-Người ta cho biết ngân hàng lại nhận lệnh từ Miền Đông . Và cái lệnh nó như vầy 'Phải làm vùng đất này sinh ra lợi tức còn không chúng tôi sẽ đóng cửa nhà băng nơi này'
-Thế thì hệ thống này lên tận đâu? Tao sẽ bắn ai đây ? Tao không bao giờ ngồi chờ chết đói trước khi tao giết thằng đã làm chết đói chúng tao .
-Tôi không biết. Có thể các người không có ai để bắn đâu. Có thể cái ông tìm bắn không phải là người. Có thể, giống như các người nói, tài sản làm ra chuyện này. Dù sao tôi đã kể cho ông nghe cái lệnh đó rồi.
-Để tao xem đã ?
-Chúng tao phải xem lại có cách gì ngưng việc này không ?Đây không phải là sấm sét và động đất. Con người làm nhiều điều xấu xa và nhờ Chúa con người có thể thay đổi được.
Tá điền ngồi ngay trên lối vào, gã lái xe rù máy lái chiếc xe cày rời đi, những đường đất vồng lên rơi xuống, bừa chải đất từ phía sau, mấy cái ông bỏ hột trượt trên mặt đất. Ngang qua đằng trước sân những đường cày đã thành hình cùng nền đất cứng cánh đồng nay đã bỏ giống, chiếc máy cày đi thêm vòng khác chỉ còn mười bộ chưa cày. Con thú sắt tiếp tục chạy lui, cái là chắn sắt ở trước liếm vào góc nhà, làm đổ sập bức vách, giật nát căn nhà nhỏ đổ ngang, sụm xuống , bị nát như con bọ dưới chân. Gã lại mang kiếng , đeo mặt nạ che mũi miệng. Chiếc xe tiếp tục cày theo một đường thẳng tắp, không khí cùng nền đất như rung rinh theo tiếng gầm thét của động cơ. Người tá điền đứng yên căng mắt nhìn theo, khẩu súng trường lăm lăm trong tay. Người vợ đứng cạnh bên, lũ con đứng đằng sau, im thin thít. Tất cả đều trố mắt nhìn theo chiếc xe máy cày./.
John E. Steinbeck 1939
ĐHL dịch
Edition 5/7/2025
No comments:
Post a Comment